Erfgoed en monumenten
Kennisbank VBMK – Religieus Erfgoed:
Erfgoedwet en Omgevingswet | Erfgoed en monumenten | Erfgoedbeleid | Nationale Kerkenaanpak | Onderhoud en restauratie | Vragen over erfgoed
Zowel gebouwen, interieurs, ensembles als voorwerpen kunnen van zo’n belangrijke waarde zijn voor het Nederlandse cultuurbezit, dat ze wettelijke bescherming hebben gekregen. Hieronder vindt u een overzicht van typen beschermd erfgoed waar u als eigenaar of beheerder van een kerkgebouw mee te maken kunt krijgen.
Rijksmonumenten
Een rijksmonument is volgens de Erfgoedwet een bouwwerk “van algemeen belang vanwege zijn schoonheid, zijn betekenis voor de wetenschap of zijn cultuurhistorische waarde”. Niet alleen kerkgebouwen, ook onderdelen ervan kunnen als rijksmonument zijn aangemerkt, zoals ramen, bidkapellen, grafkelders, kerkorgels en preekstoelen. Het is de minister van OCW die over dit predikaat beslist. Alle erkende rijksmonumenten staan geregistreerd in het Rijksmonumentenregister.
Kerktorens
Voor veel kerkgebouwen gebouwd voor 1789, geldt dat de toren eigendom is van de burgerlijke gemeente. Kerktorens hadden immers ook een belangrijke maatschappelijke functie, bijvoorbeeld als vuurtoren of uitkijkpost. Deze regeling is nog altijd van kracht, maar soms ondergeschikt aan later gemaakte afspraken. Het is daardoor niet altijd duidelijk wie de zeggenschap heeft over een kerktoren.
Provinciale monumenten
Provinciale staten kunnen een eigen erfgoedverordening opstellen en provinciale monumenten aanwijzen. Tot nog toe kennen alleen Drenthe en Noord-Holland provinciale monumenten.
- Provinciale monumenten Drenthe
- Provinciale monumenten Noord-Holland
- Overzicht van kerken aangemerkt als provinciaal monument | Reliwiki
- Overzicht van monumentenbeleid per provincie | Monumenten.nl
- Beleid voor Cultuur en Monumentenzorg bij het Interprovinciaal Overleg
Gemeentelijke monumenten
Een gemeenteraad kan een eigen erfgoedverordening opstellen en gemeentelijke monumenten aanwijzen. De gemeentelijke erfgoedregisters zijn niet altijd openbaar.
- Gemeentelijke monumenten | Wikipedia
- Overzicht van kerken aangemerkt als gemeentelijk monument | Reliwiki
- Overzicht van monumentenbeleid per gemeente | Monumenten.nl
Beeldbepalende of karakteristieke panden
Gemeenten kunnen ook gebouwen aanwijzen als ‘beeldbepalend of karakteristiek pand’. Deze panden hebben niet dezelfde status en bescherming als gemeentelijke monumenten. De regels voor aanwijzing verschillen per gemeente en zijn meestal vastgelegd in de ruimtelijke plannen.
Beschermde stads- of dorpsgezichten
Uw kerkgebouw – monumentaal of niet-monumentaal – kan deel uitmaken van een beschermd stads- of dorpsgezicht. Zowel het Rijk (de ministeries van OCW en van Infrastructuur en Waterstaat samen) als de gemeente kunnen beschermde gezichten aanmerken. Zolang de Omgevingswet nog niet van kracht is, vallen de rijksbeschermde gezichten onder de Erfgoedwet.
Roerend erfgoed
Met de Erfgoedwet zijn niet alleen gebouwen maar ook voorwerpen beschermd. Cultuurgoederen zijn voorwerpen “die een bijzondere cultuurhistorische of wetenschappelijke betekenis hebben, of een uitzonderlijke schoonheid, en waarvan de minister vindt dat ze onvervangbaar en onmisbaar zijn voor het Nederlands cultuurbezit”. Samen vormen deze goederen, voor zover ze in openbaar bezit zijn, de Collectie Nederland.
Verzamelingen van cultuurgoederen kunnen een eigen bescherming krijgen, net als ensembles: cultuurgoederen die samen met een rijksmonument een onlosmakelijk geheel vormen. Ensembles staan bijgeschreven in het Rijksmonumentenregister, maar cultuurgoederen en verzamelingen worden genoteerd in het register van de Collectie Nederland.
Het Museum Catharijneconvent beheert de nationale database van religieus erfgoed. Als u een account aanmaakt, krijgt u toegang tot de gegevens van voorwerpen van uw kerk of klooster.
Lees meer in de Module Roerend Erfgoed van het VBMK Handboek (link volgt)
- Collectie Nederland: de lijst van beschermde cultuurgoederen en verzamelingen in openbaar bezit
- Zoek naar ensembles in het Rijksmonumentenregister
- Overzichtskaart van interieurensembles
- Kerkcollectie Digitaal | Museum Catharijneconvent
Werelderfgoed
Nederland kent 10 locaties die door UNESCO (de VN-organisatie voor onderwijs, cultuur en wetenschap) zijn aangewezen als Werelderfgoedsite, omdat ze van unieke en universele waarde zijn voor de mensheid. Daaronder bevinden zich geen kerkgebouwen.
- Nederlands werelderfgoed op de internationale UNESCO-website
- Cultuur en Erfgoed | Nederlandse UNESCO Commissie
- Stichting UNESCO Werelderfgoed in Nederland
Monumentenschildjes
Bent u eigenaar van een monument? Dan kunt u dat zichtbaar maken voor het publiek met het officiële oranje-witte monumentenschildje. U kunt het schildje bestellen bij de ANWB. Enkele gemeenten hebben een eigen schildje voor hun gemeentelijke monumenten. Informeer bij uw gemeente.
Erfgoedthema’s
Geen wettelijke categoriën, maar inhoudelijke thema’s waar u als kerkeigenaar mee te maken kunt krijgen:
Groen Erfgoed: tuinen, begraafplaatsen, bomen
Funerair erfgoed: kerkhoven, grafmonumenten
Archeologisch erfgoed
Immaterieel erfgoed: festiviteiten, rituelen
Bijzondere interieurs
Wederopbouwmonumenten: gebouwd in de periode 1940-1965
Klinkend erfgoed: luidklokken, kerkorgels, carillons