Welke soorten monumenten zijn er?
Kerkgebouwen hebben vaak zo’n bijzondere waarde, dat we willen voorkomen dat ze worden verwaarloosd, of zomaar kunnen worden verbouwd of gesloopt. Ze krijgen dan wettelijke bescherming met een officiële monumentale status. Welke soorten monumenten zijn er?
Rijksmonumenten
Een ‘rijksmonument’ is volgens de Erfgoedwet “een bouwwerk dat van algemeen belang is vanwege zijn schoonheid, zijn betekenis voor de wetenschap of zijn cultuurhistorische waarde”. Niet alleen het kerkgebouw als geheel, maar ook onderdelen ervan kunnen als rijksmonument zijn aangemerkt, zoals ramen, bidkapellen, grafkelders, kerkorgels en preekstoelen. Het is de minister van OCW die over dit predikaat beslist. Alle erkende rijksmonumenten staan geregistreerd in het Rijksmonumentenregister.
Kerktorens
Voor veel kerkgebouwen die vóór 1789 gebouwd zijn, geldt dat de toren eigendom is van de burgerlijke gemeente. Kerktorens hadden vroeger namelijk ook maatschappelijk een belangrijke functie, bijvoorbeeld als vuurtoren of uitkijkpost. Deze regeling is nog altijd van kracht, maar soms ondergeschikt aan later gemaakte afspraken. Het is daardoor niet altijd duidelijk wie de zeggenschap heeft over een kerktoren.
Provinciale monumenten
Provinciale Staten kunnen een eigen erfgoedverordening opstellen en zelf provinciale monumenten aanwijzen. Tot nog toe kennen alleen Drenthe en Noord-Holland provinciale monumenten.
- Welke kerkgebouwen zijn provinciaal monument? | Reliwiki
- Overzicht van alle provinciale monumenten in Drenthe
- Overzicht van alle provinciale monumenten in Noord-Holland (mei 2023)
- Wat is het monumentenbeleid per provincie? | Monumenten.nl
- Wat zegt het Interprovinciaal Overleg over Cultuur en Monumentenzorg?
Gemeentelijke monumenten
Ook een gemeenteraad kan een eigen erfgoedverordening opstellen en gemeentelijke monumenten aanwijzen. De gemeentelijke erfgoedregisters zijn niet altijd openbaar.
- Welke kerkgebouwen zijn gemeentelijk monument? | Reliwiki
- Wat is het monumentenbeleid per gemeente? | Monumenten.nl
- Welke gemeenten hebben gemeentelijke monumenten? | Wikipedia
Beeldbepalende of karakteristieke panden
Gemeenten kunnen gebouwen ook aanwijzen als ‘beeldbepalend of karakteristiek pand’. Zulke panden hebben niet dezelfde status en bescherming als gemeentelijke monumenten. De regels voor aanwijzing verschillen per gemeente en zijn meestal vastgelegd in de ruimtelijke plannen.
Beschermde stads- of dorpsgezichten
Uw kerkgebouw kan ook deel uit maken van een ‘beschermd stads-of dorpsgezicht’; ook als uw kerkgebouw zelf geen monumentale status heeft. Zowel het Rijk als de gemeente kunnen beschermde gezichten aanmerken. Zolang de Omgevingswet nog niet van kracht is, vallen de rijksbeschermde gezichten onder de Erfgoedwet.
- Welke ‘beschermde gezichten’ zijn er in Nederland? | RCE
- Waar moet ik op letten als mijn kerkgebouw in een beschermd gezicht staat? | RCE
Roerend erfgoed
Met de Erfgoedwet zijn niet alleen gebouwen maar ook voorwerpen beschermd. Cultuurgoederen zijn voorwerpen “die een bijzondere cultuurhistorische of wetenschappelijke betekenis hebben, of een uitzonderlijke schoonheid, en waarvan de minister vindt dat ze onvervangbaar en onmisbaar zijn voor het Nederlands cultuurbezit”. De goederen die in openbaar bezit zijn, vormen samen de ‘Collectie Nederland’.
Soms horen een aantal cultuurgoederen bij elkaar. Verzamelingen van cultuurgoederen kunnen een eigen bescherming krijgen.
Cultuurgoederen én verzamelingen van cultuurgoederen worden genoteerd in het register van de Collectie Nederland.
Soms heeft een rijksmonumentaal kerkgebouw een interieur dat er onlosmakelijk mee verbonden is. Dit kan worden aangemerkt als interieurensemble. Interieurensembles staan geregistreerd in het Rijksmonumentenregister.
Het Museum Catharijneconvent beheert de nationale database van religieus erfgoed: de Kerkcollectie Digitaal. Als u een account aanmaakt, krijgt u toegang tot de gegevens van voorwerpen van uw kerk of klooster.
- Wat zit er in de ‘Collectie Nederland’?
- Welke interieurensembles zijn er in Nederland?
- Ik ben eigenaar van een cultuurgoed; wat zijn mijn rechten en plichten? | Inspectie OE
- Hoe ga ik aan de slag met de Kerkcollectie Digitaal? | Museum Catharijneconvent
Monumentenschildjes
Bent u eigenaar van een monument? Dan kunt u dat zichtbaar maken voor het publiek met een monumentenschildje. U kunt het schildje bestellen bij de ANWB. Enkele gemeenten hebben een eigen schildje voor hun gemeentelijke monumenten. Vraag ernaar bij uw gemeente.
Immaterieel erfgoed
Onder immaterieel erfgoed vallen bijvoorbeeld tradities, gebruiken, bijzondere kennis en vaardigheden. Immaterieel erfgoed kent geen wettelijke bescherming.