Zich inzetten voor religieus erfgoed loont!

De lotgevallen van het religieus erfgoed zijn tot het maatschappelijk bewustzijn doorgedrongen. De maatschappij (en niet alleen de kerkgenootschappen) heeft ingezien dat het religieus erfgoed voor het aanzien, de beleving en het functioneren van steden, dorpen en wijken van uitermate groot belang is. Het verdwijnen van een kerk of klooster wordt als een groot verlies gezien! Het religieus erfgoed staat momenteel met stip op de politieke en bestuurlijke agenda van Rijk, provincies en gemeenten, als ook van andere met de thematiek verbonden particuliere instellingen.

In 2008 verscheen bij de afsluiting van het Jaar van het Religieus Erfgoed, de studie ‘Geloof in de Toekomst’ (opsteller Prof. dr. Nico Nelissen), beter bekend onder de naam ‘Strategisch Plan voor het Religieus Erfgoed’. Daarin werd beweerd dat per week twee kerken aan de eredienst zouden worden onttrokken. Nu, tien jaar later, kan worden geconstateerd dat niet twee, maar één kerk per week gesloten werd. Er is gedurende de afgelopen jaren gelukkig veel gedaan om het religieus erfgoed te behouden! Er zijn prachtige voorbeelden van de wijze waarop kerken en kloosters nieuw leven is ingeblazen door er een nevenbestemming aan te geven. Ook de leeggekomen kerken en kloosters verheugen zich tegenwoordig in een (passende) herbestemming. Bisdommen, PKN, kerkbesturen en dergelijke gaan tegenwoordig minder ‘krampachtig’ om met nevenbestemmingen en het herbestemmen van het religieus erfgoed.

Ondanks deze positieve ontwikkelingen blijven er nog de nodige punten van zorg. Er ligt voor de toekomst van het religieus erfgoed namelijk nog een hele opgave te wachten als men bedenkt dat het aantal kerken dat in de komende jaren aan de eredienst zal worden onttrokken, naar alle waarschijnlijkheid groter zal zijn dan in de afgelopen jaren het geval was.

Een van de zorgpunten is het gebrek aan financiële middelen om het religieus erfgoed in stand te houden en verantwoord door te laten functioneren, c.q. her te bestemmen. De kosten verbonden aan het behoud en instandhouding van kerken en kloosters kunnen en mogen (vanwege de maatschappelijke betekenis van kerken en kloosters) niet puur afgewenteld worden op de kerk- en kloostergemeenschappen. Het al eens eerder geopperde idee om een Nationaal Fonds Religieus Erfgoed in het leven te roepen, verdient nadere studie.

Een ander punt van zorg is dat het religieus erfgoed momenteel ook ‘van binnenuit’ wordt bedreigd. Door het dalend aantal leden van de grote kerkgenootschappen zijn de kerkbesturen veelal in de ban van fusies en van een puur financieel-economische kijk op de materie. Het belang van de kerk als waardevol cultureel erfgoed komt daardoor in de verdrukking. Het is voor de toekomst van het religieus erfgoed van belang dat er een ‘mindreset’ plaatsvindt bij deze besturen’: fusies zijn geen panacee en religieus erfgoed is meer dan alleen maar commercieel onroerend goed. Tegelijkertijd moet in de gehele samenleving het besef groeien dat de verantwoordelijkheid voor het behoud van religieus erfgoed niet alleen door de huidige eigenaren (diezelfde kerkbesturen) gedragen kan worden. Die verantwoordelijkheid moet meer dan nu het geval is, worden gedeeld.

Dat zijn de kernbevindingen nu, tien jaar later, van de deskundigen die destijds direct betrokken waren bij het ‘Strategisch Plan voor het Religieus Erfgoed’. In een retrospectief hebben zij bekeken wat er van de aanbevelingen uit dit plan daadwerkelijk terecht is gekomen. Wat is er gedaan met de aanbevelingen uit 2008?

Download hier een overzicht van hun bevindingen, zowel ten aanzien van het onroerend, als wat betreft het roerend religieus erfgoed.

Bron: werkgroep Strategisch Plan voor het Religieus Erfgoed

Oproep

“Ben je als priester,  dominee, predikant, rabbijn, monnik, broeder, architect, kerkbestuurder, vrijwilliger, mecenas, ondernemer, bouwbedrijf, parochiaan, burger of anderszins bij een concrete actie voor het religieus erfgoed betrokken (geweest), laat het ons dan weten door je verhaal aan ons te vertellen. Van al jullie verhalen worden we wijzer en kunnen we ons een heel concreet beeld vormen van wat de strijd om het behoud van het religieus erfgoed in het leven van alledag inhoudt. Geloof (met ons) in de toekomst van het religieus erfgoed!”

Mr. Wim Eggenkamp, prof. dr. Eduard Kimman SJ, prof. dr. Nico Nelissen en drs. Ab Welgraven
De contactgegevens vindt u onderaan in het document