Typen wettelijk beschermd erfgoed
Zowel gebouwen, interieurs, ensembles als voorwerpen kunnen van zo’n belangrijke waarde zijn voor het Nederlandse cultuurbezit, dat ze wettelijke bescherming hebben gekregen. Hieronder vindt u een overzicht van typen beschermd erfgoed waar u als eigenaar of beheerder van een kerkgebouw mee te maken kunt krijgen.
Rijksmonumenten
Een rijksmonument is volgens de Erfgoedwet een bouwwerk “van algemeen belang vanwege zijn schoonheid, zijn betekenis voor de wetenschap of zijn cultuurhistorische waarde”. Niet alleen kerkgebouwen, ook onderdelen ervan kunnen als rijksmonument zijn aangemerkt, zoals ramen, bidkapellen, grafkelders, kerkorgels en preekstoelen. Het is de minister van OCW die over dit predikaat beslist. Alle erkende rijksmonumenten staan geregistreerd in het Rijksmonumentenregister.
Kerktorens
Voor veel kerkgebouwen gebouwd voor 1789, geldt dat de toren eigendom is van de burgerlijke gemeente. Kerktorens hadden immers ook een belangrijke maatschappelijke functie, bijvoorbeeld als vuurtoren of uitkijkpost. Deze regeling is nog altijd van kracht, maar soms ondergeschikt aan later gemaakte afspraken. Het is daardoor niet altijd duidelijk wie de zeggenschap heeft over een kerktoren.
Provinciale monumenten
Provinciale Staten kunnen een eigen erfgoedverordening opstellen en provinciale monumenten aanwijzen. Tot nog toe kennen alleen Drenthe en Noord-Holland provinciale monumenten.
- Provinciale monumenten Drenthe
- Provinciale monumenten Noord-Holland (mei 2023)
- Kerken aangemerkt als provinciaal monument | Reliwiki
- Monumentenbeleid per provincie | Monumenten.nl
- Cultuur en Monumentenzorg bij het Interprovinciaal Overleg
Gemeentelijke monumenten
Een gemeenteraad kan een eigen erfgoedverordening opstellen en gemeentelijke monumenten aanwijzen. De gemeentelijke erfgoedregisters zijn niet altijd openbaar.
- Gemeentelijke monumenten | Wikipedia
- Kerken aangemerkt als gemeentelijk monument | Reliwiki
- Overzicht van monumentenbeleid per gemeente | Monumenten.nl
Beeldbepalende of karakteristieke panden
Gemeenten kunnen gebouwen aanwijzen als ‘beeldbepalend of karakteristiek pand’. Deze panden hebben niet dezelfde status en bescherming als gemeentelijke monumenten. De regels voor aanwijzing verschillen per gemeente en zijn meestal vastgelegd in de ruimtelijke plannen.
Beschermde stads- of dorpsgezichten
Uw kerkgebouw – monumentaal of niet-monumentaal – kan deel uitmaken van een beschermd stads- of dorpsgezicht. Zowel het Rijk als de gemeente kunnen beschermde gezichten aanmerken. Zolang de Omgevingswet nog niet van kracht is, vallen de rijksbeschermde gezichten onder de Erfgoedwet.
Roerend erfgoed
Met de Erfgoedwet zijn niet alleen gebouwen maar ook voorwerpen beschermd. Cultuurgoederen zijn voorwerpen “die een bijzondere cultuurhistorische of wetenschappelijke betekenis hebben, of een uitzonderlijke schoonheid, en waarvan de minister vindt dat ze onvervangbaar en onmisbaar zijn voor het Nederlands cultuurbezit”. De goederen die in openbaar bezit zijn, vormen samen de ‘Collectie Nederland’.
Soms horen een aantal cultuurgoederen bij elkaar. Verzamelingen van cultuurgoederen kunnen een eigen bescherming krijgen.
Cultuurgoederen en verzamelingen van cultuurgoederen worden genoteerd in het register van de Collectie Nederland.
Soms heeft een rijksmonumentaal kerkgebouw een interieur dat er onlosmakelijk mee verbonden is. Dit kan worden aangemerkt als interieurensemble. Interieurensembles staan bijgeschreven in het Rijksmonumentenregister.
Het Museum Catharijneconvent beheert de nationale database van religieus erfgoed: de Kerkcollectie Digitaal. Als u een account aanmaakt, krijgt u toegang tot de gegevens van voorwerpen van uw kerk of klooster.
- Collectie Nederland: de lijst van beschermde cultuurgoederen en verzamelingen in openbaar bezit
- Overzichtskaart interieurensembles
- Rechten en plichten voor de eigenaar van een cultuurgoed | Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed
- Kerkcollectie Digitaal | Museum Catharijneconvent
Monumentenschildjes
Bent u eigenaar van een monument? Dan kunt u dat zichtbaar maken voor het publiek met het officiële oranje-witte monumentenschildje. U kunt het schildje bestellen bij de ANWB. Enkele gemeenten hebben een eigen schildje voor hun gemeentelijke monumenten. Informeer bij uw gemeente.
Immaterieel erfgoed
Onder immaterieel erfgoed vallen bijvoorbeeld tradities, gebruiken, bijzondere kennis en vaardigheden. Immaterieel erfgoed kent geen wettelijke bescherming.